مقدمه

امروزه، وقتی با قرائت تاریخ، می‌خوانیم که کودکان در برهه‌ای از تاریخ زنده به گور می‌شدند و یا آنان را به عنوان برده می‌فروختند به شدت متاثر می‌شویم و تنفر و انزجار خود را از این اقدامات غیرانسانی بروز می‌دهیم. اما غافل از آن که در جامعه متمدن امروز، که پیشرفت علم و تکنولوژی با آن دوران به هیچ وجه قابل قیاس نیست، همچنان برده فروشی و برده‌داری به شکل نوین وخرید و فروش کودکان،تجارتی پرسود درسطح بین‌المللی به حساب می‌آید و شاید بهره‌ای که از علم وتکنولوژی گرفته‌اند آن است که خرید وفروش اعضای بدن کودکان نیز به موارد فوق افزوده شده است و صد اسف که گاهی شنیده می‌شود فروش کودکان ونوزادان از سوی خانواده و والدین در ازاء دریافت مبالغی در برخی از نقاط کشور درحال وقوع است.

درعصر حاضر، کودکان قربانیان مستقیم تزلزل در بنیاد خانواده، افزایش آمار طلاق، اعتیاد، فقر وبیکاری و در مواردی طمع و رفاه زدگی والدین هستند که نمونه‌های آن به صورت کودک آزاری، کودکان خیابانی، کودکان فراری، فروش اعضای بدن کودکان، سوء استفاده جنسی از کودکان و از همه بدتر فروش کودکان و نوزادان و تغییر هویت و یا بی‌هویتی آنها بروز کرده است.

يكي از نهادهاي مهم حقوقي كه كاركرد فراوان و قابل توجهي در طول تاريخ و حيات بشر داشته است، نهاد حقوقي فرزندخواندگي[1] است. فرزندخواندگي منحصراً به نوعي رابطه قضايي اطلاق مي‌گردد كه بر اثر پذيرش طفلي به عنوان فرزندخوانده، از جانب مرد و زني كه والدين واقعي آن طفل نيستند، صورت مي‌گيرد[2]. به عبارت ديگر رابطه‌اي كه به واسطه عوامل بيولوژيك اتفاق نمي‌افتد، بلكه در پاره‌اي از كشورها همان آثار را محقق مي‌سازد.

2-1- مفهوم فرزندخواندگی

فرزندخواندگی عبارت از یک رابطه حقوقی است که بر اثر پذیرفته شدن طفلی به عنوان فرزند، از جانب زن و مردی به وجود می‏آید؛ بدون آنکه پذیرندگان طفل، پدر و مادر واقعی آن طفل باشند (امامی 1387).

در لسان حقوقی، فرزند به کسی گفته می‌شود که از نسل دیگری باشد و بین آنها رابطه خونی و طبیعی وجود داشته و بین پدر و مادر او جز در موارد استثنایی رابطه زوجیّت ایجاد شده باشد. ممکن است زن و شوهری فرزند غیر را به فرزندی بپذیرند که در این صورت قانون گذار چنین کودکی را در حکم فرزند این خانواده به شمار می‏آورد و آثاری برای این رابطه حقوقیِ مجازی می‏شناسد.

تفاوت فرزند واقعی و فرزند حکمی یا ظاهری در این است که پیوند موجود بین فرزند حقیقی و پدر و مادر وی پیوندی طبیعی و ناگسستنی است و رابطه حقوقی بین آنها هرگز از بین نخواهد رفت، ولی پیوند بین فرزند و پدر و مادر خوانده به آن محکمی نیست و عواملی نظیر انحلال خانواده و غیره بسته به سیاست قانونگذار ممکن است رابطه حقوقی موجود را زایل کند.

2-2-تعریف کودک از دیدگاه حقوقی

از دیدگاه حقوقی کودک یا صغیر به کسی گفته می‌شود که از نظر سن به نمو جسمی و روانی لازم برای زندگی نرسیده باشد. چون حیات واقعی کودک با تولد آغاز می‌شود، لذا دوران کودکی هم با تولد شروع می‌شود[3].

کنوانسیون حقوق کودک در ماده (۱) خود کودک را چنین تعریف می‌کند:«منظور از کودک افراد انسانی زیر ۱۸ سال است، مگر آنکه طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک، سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود[4]».

2-3- حضانت و نفقه

در تعاليم اسلامي علاوه بر تكاليف عمومي كه زن و شوهر نسبت به يكديگر دارند بايد به مباني خانواده و تربيت فرزندان كمال همكاري را داشته باشند. لذا در فقه اسلامي نگهداري اطفال هم حق و هم تكليف به شمار مي‌آيد. از نظر تعاليم اسلامي نگهداري و تربيت طفل را حضانت مي‌گويند.

«نگهداري طفل عبارت است از ايجاد زمينه‌ي مناسب براي بقاء، نمو، بهداشت رواني و جسمي، ارضاء كامل تمايلات باطني كودك و توجه به تمام جهات شخصيت او فقط در محيط خانواده ميسر است. آغوش گرم مادران و دامن پر مهر پدران مي‌تواند اين وظيفه را بر عهده بگيرد[5]».

از نظر وجه نظري حضانت تا 2سال را بطور مطلق با مادر و براي دختر تا 7 سال مادر را از نظر حضانت ارجح دانسته‌اند. فقه اسلامي، نقه‌ي اولاد را بر عهده‌پدر دانسته است. پس از فوت پدر يا عدم قدرت او نفقه بر عهده‌ي اجداد پدري است. در صورن نداشتن اجداد پدري و يا عدم قدرت به آن، نفقه بر عهده‌ي مادر خواهد بود (پدر، جد و يا اجداد پدري، مادر، جد و يا اجداد مادري و…).

2-4- تاریخچه فرزندخواندگی

فرزندخواندگی نهادی است که به اشکال گوناگون، در بین جوامع و تمدن‌های متنوع تاریخی، نسبتا سابقه طولانی دارد. محقّقان برای پیدایش آن علل متفاوتی ذکر کرده‏اند. بیشتر پژوهشگران بر این عقیده‏اند که فرزندخواندگی، ریشه در نیاز نظامی و اقتصادی داشته و گاهی عوامل روحی و معنوی یا عاطفی موجب پیدایش آن شده است؛ در حال حاضر نیز این نهاد براساس نیازهای معنوی خانواده و کودک بدون سرپرست استوار است.

در گذشته دور، رؤسای قبیله‏ها به منظور تقویت بنیه دفاعی و زیاد شدن قدرت قبیله‏ای و داشتن جمعیّت فراوان، خانواده‏ها و اعضای قوم را به داشتن فرزند زیادتر تشویق می‏کردند و به افراد کثیرالاولاد، صِله قابل توجّهی می‏بخشیدند که بتدریج، داشتن فرزند وظیفه‏ای مقدس و سنّتی حسنه شناخته شد و ارزش مذهبی پیدا کرد، به نحوی که افراد بدون فرزند در خود احساس کمبود می‏کردند و دچار مشکلات روحی می‏شدند. و متفکّران برای حل این مشکل و جبران این کمبود، راه حلی اندیشیدند و چنین مرسوم گردید:افرادی که با وجود اشتیاق و علاقه فراوان به داشتن فرزند از این موهبت محروم بودند، فرزند خواندگانی انتخاب و جانشین فرزند واقعی نمایند. کم‏کم این طرز تفکّر در ذهن مردم به عنوان سنت حسنه رسوخ کرد. از طرف دیگر در میان اقوام گذشته، خانواده براساس قدرت پدری یا پدر‌شاهی[6] استوار بود و رئیس خانواده قدرت فوق‏العاده‏ای داشت؛ به طوری که قادر بود به میل خود افراد و اعضای خانواده را تعیین و به هر ترتیبی که می‏خواست، خانواده خود را شکل می‏داد و حتّی قادر بود اطفال و فرزندان واقعی و طبیعی خود را از خانواده اخراج و بیگانه‏ای را به فرزندی بپذیرد. در رسم قدیم به منظور حفظ آیین دینی و مراسم و شعائر مذهبی و استقرار آداب خانوادگی و ایجاد نیرو و توانمندی لازم و همچنین برای نگاهداری و نگهبانی اماکن متبرکه و تأمین قوای کافی در جهت تأمین این اهداف، فرزندخواندگی از اهمیت فراوانی برخوردار بود و کثرت و تعدد فرزندخواندگان سبب افزایش ارزش و اعتبار خانواده‏ها می‏گردید. در میان رومیان قدیم نیز چنین مرسوم بود که بعد از فوت رئیس خانواده، پسر وی ریاست خانواده را عهده‏دار می‏گردید. به همین دلیل، داشتن فرزندان ذکور اهمیت فراوانی داشت؛ زیرا تصور مردم چنین بود که اگر مردی فوت شود و پسر نداشته باشد، کانون خانواده از هم پاشیده خواهد شد و نیز معتقد بودند دختر هر خانواده با ازدواج کردن باید آداب و آیین خانواده اصلی خود را ترک کند و الزاماً به آیین خانواده شوهر بپیوندد؛ بنابراین دختر قادر نبود آداب و سنن خانواده اصلی خود را حفظ کند؛ در نتیجه هر مرد رومی و رئیس خانواده، داشتن پسر را یک نیاز حتمی و امری ضروری می‏دانست و اگر پسری نداشت یا قادر نبود صاحب فرزند شود، بر حسب ضرورت، پسر شخص دیگری را به فرزندی می‏پذیرفت و برای به دست‏آوردن فرزندخوانده ناچار بود با یکی از رومیان دارای پسران متعدّد، توافق کند تا یکی از پسرانش را به وی بفروشد و از تمام حقوق خود نسبت به آن پسر صرف‌نظر کند. تشریفات چنین بود که طرفین و طفل در دادگاه حضور می‏یافتند و پدر کودک در نزد قاضی سه مرتبه اظهار و اعلان می‏کرد پسرم را به مرد حاضر در دادگاه فروختم و با این اعلان دیگر هیچ گونه حقی بر آن فرزند نداشت و سپس پدرخوانده تسلیم کودک را به عنوان پسرخوانده خود از وی می‏خواست و قاضی دادگاه سکوت پدر واقعی طفل را حمل بر رضایت وی بر این اقدام می‏کرد و کودک را به پدرخوانده تحویل می‏داد. با طی این تشریفات، رابطه طفل با خانواده اصلی به طور کامل زایل و قطع شده، رابطه حقوقی وی با پدرخوانده برقرار می‏گردید و در نتیجه، نام و مشخصات خانوادگی پدرخوانده بر فرزندخوانده نهاده می‏شد، ولی لقب خانوادگی قبلی وی به مشخصات خانوادگی جدید اضافه می‏گردید[7].

متن بالا تکه ای از این پایان نامه بود برای دانلود متن کامل با فرمت ورد می توانید روی این لینک کلیک کنید

واژگان كليدي

   هدف نگارنده در اين بخش اين است،‌ كلمات مبهمي كه ممكن است براي خوانندگان گرامي نامفهوم باشد در چند سطر، به صورت خلاصه و با استفاده از ادله‌هاي قرآني معنا نمايد.

1- سِحر و جادو: سِحر عملي خارق العاده است كه آثاري در وجود انسان ها مي‌گذارد. كسي كه اين عمل از او سر مي‌زند ساحر يا جادوگر نام دارد.[1]

   سِحر گاهي فريفتن، تردستي و چشم‌بندي است و در خارج حقيقتي ندارد؛ چنان‌كه خداوند متعال در قرآن مي‌فرمايد:« فإذا جبالُهُم وَ عِصَِِهُم يُخَيَلُ اِلیه مِن سِحرهم أنها تُسعي»

ترجمه:« ريسمان‌ها و عصاي جادوگران زمان موسي در اثر سِحر خيال مي‌شد كه حركت مي‌كنند». [2]

2- تردستي: تردستي يا شعبده يا چشم‌بندي عبارت است از حركات سريعي كه بیننده خيال مي‌كند شعبده باز افعال عجيبي را انجام مي‌دهد در حالي‌كه با سرعت دست، از خطاي چشم بيننده استفاده مي‌كند. كسي كه اين عمل از او سر مي‌زند تردست يا شعبده باز نام دارد.[3]

   خداوند در اين بارهمي‌فرمايد:« يُريدُ اَن يُخرِجَکُم مِن اَرضِكُم بِسِحرهِ فماذا اتَامُرون»

ترجمه:«مي‌خواهند بدين سِحر و شعبده شما مردم مصر را از كشور خود آواره كنند». [4]

   تردستي شبيه سِحر و جادو است با اين تفاوت كه در آن از نيروهاي ماوراءالطبيعه استفاده نمي‌شود كه اگر استفاده شود اطلاق نام سِحر بر او واجب مي‌شود.[5]

3- پيش‌گويي: گفتن پيشامدها قبل از وقوع آنها پيش گويي نام دارد، مثلاً منجمان با استفاده از علم نجوم در صدد پيش‌گويي حوادث عالم برمي‌آيند يا توسط علم نجوم طلسم می كنند. البته اطلاق نام«سِحر» به پيش‌گويي مسامحه به نظر مي‌رسد؛‌ شخصي كه اين عمل از او سر مي‌زند پيش‌گو نام دارد.[6]

4- كهانت: عملي است موجب اطاعت اجنه از فردي به نام كاهن. به عبارت ديگر شخص كاهن اجنه را به خدمت مي‌گيرد با آن كه كهانت جادو نيست ولي شبيه جادو است.[7]

5- جن‌گيري: جن‌گيري تلاش براي اخراج اجنه، شيطان يا ارواح شرور از شخص يا محلي است كه باور دارند مورد تسخير قرار گرفته است. كسي كه عمل جن‌گيري را انجام مي‌دهد جن‌گير ناميده مي‌شود و آنان قدرت تسخير جن و احضار آن را دارند. ماده‌ي اوليه‌ي جن از آتش است چنان چه خداوند در قرآن مي‌فرمايد:« وَالجانَ خَلَقناهُ مِن نارِ السَمومِ »

ترجمه: «جن را پيش از آن از آتش سوزان و بي دود خلق كرديم». 6

1-1- معناي لغوي و اصطلاحي سِحر

   با توجه به اين كه موضوع اين تحقيق، بررسي حكم فقهي سِحر از ديدگاه مذاهب اسلامي است، سعي مي‌شود تا معناي واژه «سِحر» هم از نظر كتب فرهنگ لغت عربي و هم از نظر كتب فقهي فقهاي مذاهب اسلامي مورد بررسي قرار گيرد. لازم به ذكر است لغويون در كتب فرهنگ لغت و فقها در كتب فقهي، واژه«سِحر» را مترادف واژه «جادو» دانسته‌اند.

1-1-1- معناي لغوي سِحر

   «سِحر» لفظي است عربي به معناي تغيير دادن ماهيّت و صورت واقعي شيء به امري غير حقيقي يا خيالي،‌ مترادف آن در زبان فارسي«جادو» نام دارد.[8]

   در هندوستان سِحر را ياتو«yatu» مي ناميدند. در زبان پهلوي «جادوك» و در ادبيات زرتشتي به معناي« دروغ» و «دروغ‌پرست»  عنوان شده است.[9]

   در مقاييس اللغه به معناي «خدعه و نيرنگ» آمده است كه حق را به صورت باطل درمي‌آورد.[10]

سحر تصرَفی است که در چشم می شود تا شخص گمان کند، کاری که انجام می شود، همان گونه است که وی می بیند، در حالی که آن  گونه نیست. سحر عملی است پنهان که چیزی را برخلاف صورت و جنس آن در ظاهر، می نمایاند.[11]

1-1-2- معناي اصطلاحي سِحر

 سِحر در اصطلاح، امري شگرف است كه به امر خارق العاده شباهت دارد، اما خود امري خارق العاده نيست،‌ زيرا اولاً آموختني است و ثانياً؛ انجام آن به ارتكاب كارهاي زشت باعث مي‌شود كه انسان مورد وسوسه‌هاي شيطان قرار بگيرد. [12]

   ارتباط و استفاده عملي از ارواح و شياطين در اصطلاح لغوي و فقهي سِحر نام دارد. طبق دلايل قرآني، روائي و فقهي، ساحري به صلاح زندگي دنيوي و اخروي نيست.

1-1-2-1- معناي اصطلاحي سِحر از ديدگاه فقهاي شيعه

   سيد ابوالحسن اصفهاني در وسيله النجاه مي‌گويد: سِحر عبارت است از نوشتن يا خواندن اوراد مخصوص، يا سوزاندن به آتش و دود كردن چيزهاي مخصوص، يا نقش كردن صورت، يا دميدن، يا گره زدن، يا چند چيز را به وضع خاصي و جاهايي دفن كردن؛ او را حاضر كند يا اين كه او را خواب و بيهوش كند يا ايجاد محبت يا دشمني بين او و ديگري كند؛ مثل دل‌بستن زن و مرد به همديگر و يا جدايي انداختن ميان آنها. [13]

1-1-2-2- چشم زخم

   چشم زخم نوعي از سِحر است. بسياري از مردم معتقدند كه در بعضي از چشم‌ها اثر مخصوصي است كه وقتي از روي اعجاب به چيزي بنگرد، ممكن است آن را از بين ببرند يا در هم بشكنند و يا انسان را بيمار يا ديوانه كنند. اين باور از نظر عقلي امر محالي نيست. امروزه بسياري از دانشمندان معتقدند كه در بعضي از چشم‌ها نيروي خاصي نهفته شده است كه كارايي زيادي دارند وقتي با تمرين و ممارست مي‌توان آن را پرورش داد. خواب مغناطيسي از طريق همين نيروي مغناطيسي انجام شدني است. [14]

   سؤالي در اينجا مطرح است: آيا آيه‌ي« اِنْ يَكادَ الذينَ كَفَروا لَيَزِلقونَكَ بابصارِهم»، خاصيت جلوگيري از چشم زخم دارد؟ ما كه حالا به مدركي (حديثي، جبهه‌اي)برخورد نكرده‌ايم كه دلالت كند و بگويد از اين آيه براي چشم زخم استفاده كنيد. اين كه اين آيه براي دفع چشم زخم باشد مسئله‌ي ديگري است. چيزي كه از طرف پيغمبر يا ائمه به ما نرسيده است، از پيش خود نبايد بتراشيم. نظر به اين كه روح مردم براي چنين چيزي آمادگي دارد و آن را از پيش خود ساخته‌اند.

1-2- آيا چشم زخم واقعيت دارد؟

   در دنياي كه اشعه ليزر و نامرئي است، مي‌تواند كاري كند كه از هيچ سلاح مخرب ديگري ساخته نيست. پذيرش وجود نيرويي در بعضي از چشم‌ها كه از طريق  امواج مخصوصي در طرف مقابل اثر بگذارد، چيز عجيبي نيست. بسياري نقل مي‌كنند كه با چشم خود افرادي را ديده‌اند كه داراي اين نيروي مرموز چشم بوده‌اند و افراد يا حيوانات يا اشيايي را از طريق چشم زدن از كار انداخته‌اند. [15]

1-2-1- پيشينه‌ي سِحر

    تاريخ سِحر و جادوگري در زندگي بشر مشخص نيست، ولي اينقدر مي‌توان گفت كه از زمان‌هاي خيلي قديم اين كار در بين مردم رواج داشته است. [16]

   از زمان‌هاي بسيار دور اين احساس در بشر وجود داشته است كه او با موجودات شرور روبروست و در مقابله و رويارويي، آيين جادويي را تنها سلاح خويش يافت؛ ‌اسناد به دست آمده حاكي از اين است كه اين آيين در ميان ساكنان رود دجله و فرات كه پنج هزار سال قبل از ميلاد مي‌زيسته‌اند رواج داشته است؛‌ كاهنان اين قوم معتقد بودند كه در درون انسان نيروي خطرناكي وجود دارد كه از او محافظت مي‌كند اما در عين حال مي‌تواند مخرب هم باشد و سِحر و جادو در دست تبهكاران اسلحه مخربي بود كه مي‌شد از آن براي مقاصد پليد استفاده كرد.[17]

1-2-1-1- تاريخچه‌ جادوگري در ملل مختلف

   مصر: ويل دورانت مي‌گويد:« از همان آغاز تاريخ تمدن مصر،‌ علوم رياضي در آن سرزمين حالت پيشرفته‌اي داشت و وضع عجيب اهرام، شاهد اين مدعاست و بزرگ‌ترين افتخار مردم مصر قديم، علوم پزشكي آن است كه مريض را با سِحر و جادو و تعويذ و طلسم درمان مي‌كردند». مثلاً زكام را با اين ورد مداوا مي كردند: « اي سرماي پسر سرما بيرون شو! ‌اي كه استخوان را خرد مي‌كني و هفت سوراخ سر را بيمار مي‌سازي …،‌خارج شو و بر روي زمين بيافت؛ ‌اي درد!‌ اي درد! اي درد!‌»بعد علم پزشكي در مصر پيشرفت كرد و آنها توانستند بيماري‌ها را از راه علمي‌تر آن مداوا كنند.[18]

متن بالا تکه ای از این پایان نامه بود برای دانلود متن کامل با فرمت ورد می توانید روی این لینک کلیک کنید

   آفريقا: آداب و رسومي نظير خدا باوري و باطل كردن طلسم و روح‌گيري و تقديس نياكان و جادوگري و باطل كردن سِحر و … در گذشته داشته‌اند و هم چنين هم اكنون در آفريقا رواج داشته و دارد.[1]

   اروپا: در اروپا نيز جادوگري رواج داشت. فلك‌شناسي هم توسط دانشمندان غرب ارائه شد و جادوگري را در اروپا تقويت كرد. در اين جا هر گاه مبحث ستاره شناسي مطرح مي‌شود، جادوي آينده‌نگري را در پي دارد. [2]

   ايران: در ايران علم نجوم و جادوگري امري عمومي بود و مبدأ سِحر و جادو از ايران نشأت گرفته است و هيچ گونه اقدام مهمي بدون رجوع به وضع صور فلكي به عمل نمي‌آمد و در واقعه‌ي زميني به اعتقاد مردم، نتيجه جنگ ستارگان سعد و نحس در آسمان‌ها بود؛ همان گونه كه فرشتگان و شياطين در روح انسان با يكديگر جنگيدند، و اين در حقيقت همان نبرد اهورامزدا و اهريمن بود. فقط يك زندگي منزه و پاكيزه مي‌توانست روح را از شرِّ اهريمن برهاند. در جنگ با شياطين، بهره گرفتن از ياري مغان و پيش‌گويي، وردخواني و جادوگري و دعاهاي آنان، امري بس ضروري بود. روحي كه اين گونه ياري مي‌شد به پاكي و قديسيّت مي‌رسيد. از دادگاه سهمگين روز رستاخيز مي‌گذشت و در بهشت به شادماني مي‌رسد و جايگاهي جاودان مي‌يافت. [3]

1-2-1-2- سِحر در عصر حاضر

   در عصر ما چون بسياري از خواص اجسام و عناصر كه در گذشته بر توده‌ي مردم مخفي بود، آشكار شده است. وقتي كتاب‌هايي در زمينه آثار اعجاب انگيز موجودات مختلف نوشته شده است. واقعيت قسمت زيادي از سِحر ساحران روشن شده و در موارد زيادي اين حربه از دست ساحران گرفته شده است.(مثل روشن شدن خواص شيميايي عناصر و يا بعضي خواص نور) اما در هر حال،‌ سِحر چيزي نيست كه بتوان وجود آن را انكار كرد و همه‌ي صورت‌هاي آن را به خرافات نسبت داد. بعضي از صورت‌هاي آن هم اكنون رواج دارد و هنوز واقعيت آن شناخته نشده است: مثل كارهايي كه مرتاضان هندي انجام مي‌دهند.[4]

   جادوگري تقريباً در همه‌ي جوامع وجود داشته و بيشتر نزد كلداني‌ها، مصري‌ها، يونانيان و رومي‌ها معمول بود. [5]

   در دوران امپراطور سوم اين علم قدري به فلسفه نزديك گرديد و از همان زمان‌ها بود كه ريشه كيمياگري رشد كرد.[6]

   از اواخر قرن وسطي آيين‌هاي شيطاني باب روز شد كه مهمترين آن‌ها«جادوي سياه » بود. در اين دوران جادوگري انواع و اقسام بي شماري يافت و يهودي‌ها آن را به كتاب مقدس در زمينه سِحر و جادو مطرح كردند. سپس جادوي حروف را ساختند و در پي آن« فنون جادوئي» در ميان آنها باب شد.[7]

   بعداً در عصر پيامبر(ص) يهوديان براي مبارزه با اسلام و مسلمانان، اين فنون را به كار بردند و براي اينكه به اين مذموم رنگ ديني بدهند،  آن را به برخي پيامبران بزرگ هم چون سليمان(ع) اسناد مي‌دادند و سلطنت او را نشأت گرفته از سِحر و جادو مي دادند.[8]

   از بارزترين مصاديق اين علم،« علم كيميا» است كه از آميختن قواي ارادي با قواي مادي خاص براي دستيابي به تصرفات خاصي در امور طبيعي مانند تصرف در خيال كه آن را«جادوي چشم» مي‌گويند، بحث مي‌كند، همان علمي كه از مرتاضين و بعضي اشخاص بروز مي‌كند و انسان ابتدا تصور مي‌كند كه برخلاف عادت و طبيعت است ولي با دقت نظر معلوم مي‌شود كه اين عمل با اسباب طبيعي از قبيل تمرين و عادت همراه است كه منتها خلاف حقيقت را نشان مي‌دهد و اشيايي را كه واقعيت خارجي ندارند در نظر معمول به صورت واقعي جلوه مي‌دهد. [9]

   سِحر را معمولاً با اوراد خاصي ادا مي‌كنند.

   سِحر عملي خارق العاده است كه آثاري از خود در وجود انسان‌ها مي‌گذارد. سِحر گاهي يك نوع چشم‌بندي و تردستي است و گاه تنها جنبه‌ رواني و تلقيني دارد و زماني با استفاده از خواص ناشناخته فيزيكي و شيميايي بعضي از اجسام و عناصر و گاه نيز از طريق كمك گرفتن از شياطين ناشناخته فيزيكي و شيميايي بعضي از اجسام و عناصر و گاه نيز از طريق كمك گرفتن از شياطين انجام مي‌گيرد، البته ساحران افراد دنياپرستي هستند كه اساس كارشان بر تحريف حقايق است. [10]

   سِحر گاهي فريفتن، تردستي،  شعبده‌بازي و چشم بندي است و درخارج حقيقتي ندارد چنان كه قرآن مي‌فرمايد:« فإذا جبالُهُم وَ عِصِِيَهُمیُخَیَلُ الیه سِحرهم أنما تُسعي: ريسمان ها و عصاي جادوگران زمان موسي در اثر سِحر خيال مي‌شد كه حركت مي‌كنند». [11]

   در آيه ديگر آمده است:« فَلَما القَوا سِحروا اَعَيُنَالناس و اِستَرهَبُوهُم: هنگامي كه ريسمان‌ها را انداختند چشم‌هاي مردم را سِحر كردند و آنها را ارعاب نمودند». [12]

   از آيات روشن مي شود كه سِحر داراي حقيقتي نيست كه بتوان در اشياء تصرفي نمود و اثري بگذارد، بلكه اين تردستي و چشم بندي ساحران است كه آن چنان جلوه مي‌دهد.

   در عصر ما چون بسياري از خواص اجسام و عناصر كه در گذشته بر توده‌ي مردم، مخفي بود، آشكار شده است و حتي كتاب‌هايي در زمينه آثار اعجاب انگيز موجودات مختلف نوشته شده است. واقعيت قسمت زيادي از سِحرهاي ساحران روشن شده و در موارد زيادي اين حربه از دست ساحران گرفته شده است. (مثل روشن شدن خواص شيميايي عناصر و يا بعضي خواص نور) اما در هر حال،‌سِحر چيزي نيست كه بتوان وجود آن را انكار كرد و همه صورت‌هاي آن را به خرافات نسبت داد؛ ‌بعضي از صورت‌هاي آن هم اكنون رواج دارد و هنوز واقعيت آن شناخته نشده است؛‌ مثل كارهايي كه مرتاضان هندي انجام مي‌دهند.[13]

   سِحر در اصل به معني هر كارو هر چيزي است كه ماخذ آن مخفي و پنهان باشد ولي در زبان روزمره به كارهاي خارق العاده گويند كه با استفاده از وسايل مختلف انجام مي‌شود. گاهي صرفاً ‌جنبه نيرنگ و خدعه و چشم بندي و تردستي دارد. گاهي از عوامل تلقيني در آن استفاده مي‌شود؛ ‌و کمک گرفتن از شياطين و ارواح فرشتگان و حيوانات و گياهان و جمادات انجام مي‌شود.[14]

   سِحر و جادو اگر با دعا و افسون و يا طلسمي باشد سِحر مي نامند. سِحر اظهار امر خارق العاده از فرد خبيث و پليد در انجام اعمال مخصوصي است كه نيازمند يادگيري مي‌باشد .

1-1-1-1- سِحر از ديدگاه فقهاي و علماي دين

   قرطبي يكي از مفسران و محدثان بزرگ اهل سنت گفته است: سِحر عبارت است از نيرنگ‌هاي مخصوص كه از فرط دقّت و نازكي آن جزء افراد خاص بدان نرسد و بيشتر آن خيال پردازي مي باشد كه عاري از حقيقت است و در چشم كسي كه به اسرار كار آگاه نباشد بزرگ جلوه مي‌كند.[15]

   اين عابدين از دانشمندان بزرگ اهل سنت مي‌گويد: سِحر بي هيچ اختلافي، نزد اهل علم، حرام به شمار مي‌آيد و عقيده به حلال بودن آن، موجب كفر است. از اصحاب ما نقل شد كه ساحر به سبب آموزش و عمل به سِحر كافر مي‌شود؛ چه به حرمت آن اعتقاد داشته و چه نداشته باشد.

 اصحاب هم چنين گفته‌اند: اگر شخص ساحر معتقد باشد كه شياطين كارهاي ساحرانه انجام مي‌دهند، كافر شده است؛ اما اگر وي سِحر را از باب تخيل و اوهام بداند كافر شمرده نمي شود. [16]

   امام خميني (ره) در كتاب تحرير الوسيله مي‌فرمايد:« من عمل بالسِحر يقتلُ‌ اَن كان مسلما و يودب اِن كانَ كافرا» عمل كننده به سِحر اگر مسلمان باشد كشته مي‌شود و اگر كافر باشد تأديب مي‌شود.[17]

   آيت الله سيد ابوالقاسم خويي مي‌نويسد: سِحر عبارت است از تصرف در چيزي به نحو غريب و اشتباه اندازي به گونه‌اي كه باطل را به لباس حق درآورد.

حرمت سِحر نزد تمامي مذهب اسلامي، امري مسلم و قطعي است.[18]

   به اجماع فقهاي شيعه، سِحر حرام و حد ساحر، قتل است. صاحب جواهر در شرح اين عبارت:« من عمل بالسِحر يقتلُ ان كان مسلما و يودب ان كان كافرا» عمل كننده به سِحر اگر مسلمان باشد کشته می شود وي پس از آن به ذكر ادله‌ي اين حكم شرعي مي‌پردازد.

   شارع مقدس اسلام حكم قتل را در مورد ساحر مسلمان جايز دانسته است و بالطبع در جامعه اسلامي اين حكم (قتل) در صورت مُحرز بودن در مورد فردي كه به امور سِحر و جادو مي‌پردازد به اجرا درمي‌آيد.[19].

متن بالا تکه ای از این پایان نامه بود برای دانلود متن کامل با فرمت ورد می توانید روی این لینک کلیک کنید

   اگر فرد ساحر، كافر باشد حكمش اعدام نيست اما اگر از مسلمانان بود بايد به قتل برسد، چون شرك و جادوگري با هم قرين هستند لذا كافري كه سِحر مي‌كند، سِحر شعبه‌اي از همان شركش است و مشركين در طول معاهده‌ي صلح در امان هستند اما مسلماني كه سِحر كند مانند این است كه مشرك و مرتد شده است زيرا سِحر نوعي شرك است.[1]

   مرحوم مجلسي مي‌گويد: بيشتر علما بر اين عقيده اند كه سِحر از خرافات است؛ اما اين كه چرا اثر مي‌كند و هيچ كس منكر اثر سِحر نيست، در مقام توجيه اثر سِحر گفته‌اند: اگر مسحور بداند كه درباره‌ي او سِحر كرده‌اند، تو هم مسحور شدن باعث مي‌شود كه اثر سِحر در او ظاهر شود، ‌مثل تلقين به مريض. اما اگر اصلاً‌ نداند كه درباره او سِحر كرده اند، در اين خصوص با آن كه هيچ يك از علماء منكر اين نوع اثر نشده اند، ولي هيچ گونه توجيهي براي آن ندارند، مگر آن كه بگوييم اين اعمال بر اثر استخدام جن و شيطان عليه شخص مسحور انجام مي‌شود. [2]

   برخي از علماي اسلام، سِحر را صرف خرافات مي دانند و به آيه‌ي 66 سوره مباركه «طه» «فأذا جبالُهُم و عِصيهم يُخيل اليه من سِحرهم إنها تسعي» يا آيه 116 سوره اعراف« فلما القوا سِحروا اعين الناس و استرهبوهم و جاووا»استدلال مي‌كنند از جمله: [3]

   در مقابل برخي ديگر قائلند به اين كه سِحر واقعي است و به آيه 102 و 103 سوره بقره استدلال مي‌نمايند. از جمله: شیخ طوسی

سِحر در لغت به هشت معنا آمده كه مهمترين آن ها عبارت است از:

1- خدعه و نيرنگ و شعبده و تردستي و به تعبير قاموس اللغه ،‌«سِحر » يعني خدعه كردن.

2- «كل ما لطف و دق» آنچه عواملش نامرئي و مرموز باشد.

مفردات راغب به سه معنا اشاره كرده است:

الف) خدعه و خيالات بدون حقيقت و واقعيت، همانند شعبده و تردستي

ب) جلب شياطين از راه‌هاي خاص و كمك گرفتن از آنان

ج) معناي ديگري است كه بعضي پنداشته‌اند اين كه ممكن است با وسائلي ماهيت اشخاص و موجودات را تغيير داد؛ مثلاً انسان را به وسيله‌ آن به صور حيواني درآوردند ولي اين نوع خيال و پنداري بيش نيست و واقعيت ندارد.[4]

  شيخ انصاري(رحمه الله) در كتاب مكاسب گفته است كه هر چند ما مطمئن به اجماع علماء در اين خصوص نيستيم، ولي ادعاي ضروري دين از چيزهايي است كه مطمئن به حرمت اين عمل مي‌شويم و علماء در همه‌ي اعصار بر حرمت جادو و جادوگري اتفاق داشته‌اند.2

  علامه مجلسي(ره) مي‌گويد: سِحر عملي پنهاني است؛ چون عامل مؤثر در آن معلوم نيست و عملكردش به اين صورت است كه اشياء و افراد را در جلوي چشم ديگران تغيير مي دهد، ولي حقيقت آن را نمي تواند تغيير بدهد و موجب حب بغض و مرض و امثال آن مي‌شود. [5]

1-2-2- مفهوم سِحر

   سِحر جزء علوم غريبه است و علوم غريبه علومي است كه در دسترس همه افراد قرار نمي‌گيرد و حدود سي شاخه‌ي مختلف دارد كه برخي از علوم غريبه عبارتند از: رمل، جفر، ‌اعداد و غيره و يادگيري آن منجر به بروز اعمال غيرعادي از انسان مي شود و علل و مبادي غيرعادي و نامحسوس دارد كه در بعضي موارد مطابق با واقعيت و در موارد ديگر مخالف آن است. انجام سِحر و جادوگري بر عهده اداره و قدرت و روح انسان است و دايره آن در محدوده‌ي شعاع وجودي نفس پليد ساحران و كاهنان است.[6]

   در ميان جامعه شناسان بيشتر از سوي انسان‌شناساني كه بر جوامع ابتدايي يا قبيله‌اي مطالعاتي داشته‌اند مثل نوتايلرها و منتقدانش، سِحر بررسي شده است. [7]

1-2-2-1- تاريخچه‌ي ‌سِحر

   ساحري سابقه ديرينه در تاريخ بشر دارد كه بيشترين زمان گسترش آن،‌ زماني بود كه انبياي الهي يا در جامعه حضور نداشتند و يا حاكميت آنها كم بود، لذا بيشترين زمان حضور آنها بعد از حضرت نوح(ع) و سليمان(ع) بوده است، اما همان طور كه تاريخ ساحري گواه است و علم ناقصي كه ارواح و اجنه و شياطين دارند و مدعيان دروغ‌گويي كه ادعاي ارتباط با اين‌ها را داشته‌اند، ساحران ضررهاي ديني و معنوي زيادي به جامعه‌ي بشري زدند، لذا به عقيده‌ي ما، هم راه‌هاي دسترسي به اجنه و شياطين و ارواح خلاف دين است و هم اطلاعات و تأثيراتي كه شياطين و اجنه و ارواح مي‌دهند يا مي‌‌گذارد خلاف دين است و چه بسا شده است كه ساحران ادعاي نبوت و يا مهدويت كرده اند و هدف آنها معمولاً‌ يكي از امور سه گانه زير است:

1- اغفال مردم ساده لوح

2- كسب شهرت ميان توده عوام

3- كسب درآمد مادي از طريق سرگرم ساختن مردم [8]

   در طول تاريخ به داستان‌هاي زيادي در زمينه سِحر و جادو بر مي خوريم. در عصر ما نيز كساني كه به اين گونه كارها دست مي‌زنند، ولي چون بسياري از خواص موجودات كه در گذشته بر توده‌ي مردم مخفي بود در زمان ما آشكار شده است و حتي كتاب‌هايي در زمينه آثار اعجاب انگيز موجودات مختلف نوشته‌اند، قسمت زيادي از سِحرهاي ساحران از دستشان گرفته شده است. مثلاً در شيمي امروز، اجسام بسياري را مي‌شناسيم كه وزن‌شان از هوا سبك‌تر است و اگر درون جسمي قرار داده شوند ممكن است آن جسم به حركت درآيد و كسي هم تعجب نكند حتي بسياري از وسايل بازي كودكان امروز، شايد در گذشته يك نوع سِحر به نظر مي رسيد. [9]

   امروزه در سيرك‌ها نمايش‌هايي مي‌دهند كه شبيه ساحران گذشته است. امروز گاهي با استفاده از چگونگي تابش نور، آينه‌ها، خواص فيزيكي و شيميايي اجسام، صحنه‌هاي عجيب و غريبي به وجود مي‌آورند كه تماشاچيان از تعجب انگشت به دهان مي گيرند. در هر حال سِحر چيزي نيست كه وجود آن  را بتوان انكار كرد يا به خرافات نسبت داد چه در گذشته و چه در امروز.[10]

متن بالا تکه ای از این پایان نامه بود برای دانلود متن کامل با فرمت ورد می توانید روی این لینک کلیک کنید

 مقدمه

فساد اداری از جمله پدیده های مذموم است که متاسفانه در اکثر کشورهای دنیا از جمله ایران رواج دارد . اگر چه نوع شکل، میزان و گستردگی آن در کشور متفاوت است ولی اثرات منفی آن موجب هدر رفتن منابع مالی، کاهش اثر بخشی دولت ها در هدایت امور و سلب اعتماد مردم نسبت به حکومتها می گردد. متاسفانه امروزه فساد اداری، گریبانگیر بیشتر سازمانهای  اداری و اجرایی کشورهای در حال توسعه می باشد و آفات آن بازتاب عمیقی پیدا کرده است. آن هم  در حالی که جهان قرن بیستم را با فراز و نشیب های عدیده پشت سر گذاشته و به قرن بیست و یکم یا هزاره سوم وارد شده است.

اگر بخواهیم به علل و عوامل رواج فساد اشاره کنیم باید گفت، اقتصادهای از بالا هدایت شده یکی از پایه های پرورش رشوه خواری و فساد مالی است. همچنین اگر مدیران قدرت فراوان داشته باشند و در عین حال فقیر باشند تمایل به فساد مالی تشدید می شود برای مبارزه با فساد چه می توان کرد؟ با اصلاح ساختارهای سازمانی و قوانین این امکان وجود دارد که تعادل بین منافع و ضررهای ناشی از رفتار مبتنی بر فساد را جرح و تعدیل کرد اطلاعات ساختاری در حوزه هایی چون مالیات، قوانین معاملات خصوصی و توسعه پروژه های زیر بنایی تحت مسئولیت دولت، ضروری است اطلاعات نهادی برای افزایش شفافیت و پاسخگویی بخش دولتی و کمک به سازمانهای مستقل ضرورت دارد و دولتها باید در این راستا در ایجاد ساختارهای نهادی مورد نیاز رشد عادلا نه تردید نکنند.

در این فصل ابتدا به تعریف فساد اداری، انواع فساد اداری، علل بروز آن وسپس به تاریخچه فساد اداری در ایران و جهان و راهکارهای مبارزه با این پدیده میپردازیم وو در نهایت پیشینه تحقیق را بیان میداریم.  

2-2 ) تعریف فساد اداری

فساد اداری، جرمی است که معمولاً با سوء استفاده از قدرت همراه است. بر اساس تئوری فرصت جرم1[1] هدف از به دست گرفتن قدرت اساسی این است که فرصت‌های اساسی را جهت ارتکاب جرم‌های سودآور تأمین نماید که این فرض را که «قدرت فاسد است» اعتبار می‌بخشد. به این لحاظ فساد اداری می‌تواند از طرف رهبران سیاسی و مدیران عالی رتبه دولت، کارمندان مشاغل در نظام اداری و یا شاغلین در بخش خصوصی و شهروندان غیرشاغل نیز رخ دهد(حبیبی، 1375، ص.24).

ریشه «فساد اداری» در لغت به معنای «شکستن»1[2] است. فساد در اصطلاح؛ بیرون رفتن از حد اعتدال است که با سوء استفاده از امکانات و منابع عمومی در جهت کسب منافع شخصی تبلور می یابد (ربیعی، 1383، ص29).

در فرهنگ معین، فساد به معنی تباهی ،خرابی ،آشوب ، بد کاری، ظلم  و… آمده است(معین،1381).

فساد پدیده ای بسیار گسترده تر کلاه برداری و دارای ماهیت چند وجهی است. فساد یک فعل غیر اخلاقی، غیر قانونی و تقلب آمیز است که با هدف کسب منافع غیر مشروع بوسیله یک یا چند نفر انجام می شود و می توان آن را با کاربرد غیر اخلاقی هر نوع امکانات عمومی(دولتی) برای کسب منافع شخصی، انحراف از امانت و درستی از طریق ارتشا یا تبانی، انجام فعلی مغایر قانون به منظور مساعدت به شخص ثالث در ازای دریافت وجه توسط کارکنان دولت تعریف نمود(کریمی،1385،ص62).

جیمز اسکات معتقد است فساد اداری به رفتاری اطلاق می شود که ضمن آن فرد به دلیل تحقق منافع خصوصی خود و دستیابی به رفاه بیشتر و یا موقعیت بهتر خارج از چارچوب رسمی وظایف یک نقش دولتی عمل کند. ساموئل هاتینگتن در مورد فساد اداری معتقد است فساد اداری به مجموعه ای از رفتارهای آن دسته از کارکنان بخش عمومی اطلاق می شود که در جهت منافع غیر سازمانی، ضوابط عرف پذیرفته شده را نادیده می گیرند به عبارت دیگر فساد ابزاری نامشروع برای برآوردن تقاضاهای نامشروع از نظام اداری است. فساد را می توان فرزند ناخواسته سازمان تلقی کرد که در تعاملات گوناگون در درون سازمان و نیز به مناسبت تعامل میان سازمان و محیط آن به وجود آمده است(باقری،1387،ص8).

تعريف حقوقی (قانونی) : فساد اداری استفاده غير قانونی از اختيارات اداری/ دولتی برای نفع شخصی.

بر مبنای افکار عمومی جامعه: اقدامی (در چهارچوب فعاليتهای اداری/ دولتی) که از ديد عموم مردم غير اخلاقی و مذموم يا مضر باشد(افشارمحمدیان،1391،ص.1).

بر اساس منافع عمومی فساد اداری عبارتست از اقداماتی که:

اولاً ) به منافع عمومی2[3] لطمه بزند.

 ثانياً ) هدف از انجام آن، رساندن فايده به عامل يا شخص ثالثی باشد که عامل را برای انجام اين کار اجير کرده است.

 مک کلون معتقد است که فساد زمانی رخ می دهد که یک مامور دولت در ازای انجام کاری که از اقدام به آن نهی شده است رشوه نقدی یا جنسی قبول نماید. به عقیده ماکیاولی فساد مجریانی است که طی آن موازین اخلاقی افرادست گشته و فضیلت و تقوای آنها به نابودی کشانده می شود و از آنجا که بیشتر افراد ضعیف و عاری از تقوی و پرهیزگاری هستند امکان به وجود آمدن فساد در آنها همواره موجود است مگر آن زمانی که تحت هدایت و زیر نفوذ یک رهبر بزرگ قرار گیرند منتسکیو فساد سبب می شوذ که یک سیستم سیاسی خوب و صحیح به یک سیستم زشت و ناپسند تبدیل می گردد روسو فساد سیاسی را نتیجه حق کشمکش و تلاش برای کسب قدرت می داند و لرداکتون می گوید تمامی قدرت ها به فساد خواهند گرایید و قدرت مطلق به فساد مطلق تبدیل خواهد شد و فساد سبب می شود که رفاه جامعه قربانی نفع فرد می گردد .

فساد اداری عبارت است از عمل یا تصمیمی که موجب شود تا خارج از ضوابط قانونی، تعداد افراد متأثر از نتایج منفی عمل یا تصمیم، از تعداد افراد برخوردار از نتایج مثبت آن بیش تر باشد.(محمدی لویه، 1386،ص.5).

فساد اداری شامل کم‌کاری، کاغذ‌بازی، اهمال، دیوان‌سالاری، سوءاستفاده از قدرت و ارتشاء و اختلاس است.

فساد اداری عبارتست از سوءاستفاده نهادینه شده شخصی از منابع عمومی و دولتی توسط کارگزاران خدمات عمومی و اقتصادی(خضری، 1381، ص.157).

متن بالا تکه ای از این پایان نامه بود برای دانلود متن کامل با فرمت ورد می توانید روی این لینک کلیک کنید

انواع فساد

به طور کلی موارد زیر می تواند به عنوان فساد منظور شود:

1- ارتشاء و زیاد ستانی(اجحاف) ، حق العمل، هدایای نامتعارف ، رشوه و مانند آن ها

2- کلاه برداری، اختلاس، دزدی، جعل اسناد، کش رفتن از موجودی ها و دست کاری دفاتر صندوق

3-  حیف و میل منابع، انحراف غیر عادی وجوه، دارایی ها و موجودی انبار

4- مساعدت های بی مورد در ازای دریافت رشوه، افشای قرار دادها به منظور همراهی و مساعدت به اشخاص ، پرداخت بی مورد وجوه مثل پیش پرداخت ها، تبدیل قیمت، پیمان غیر مشروط و نظایر آن

5- استفاده خصوصی از قدرت برای منافع شخصی، سوء استفاده از امکانات اداری و منابع انسانی

6-  خویشاوندگرانی، تبعیض و طرفداری از بستگان و نزدیکان

7-  کم یا زیاد اظهاری مالیات ها و عوارض با انگیزه شخصی

8-  قاچاق و فرار مالیاتی

9- استخدام ، ترفیع ، جایگزینی و آموزش غیر منصفانه کارکنان

10- سرباز زدن از قوانین به منظور دستیابی به منافع شخصی(کریمی،1385،ص62)

هیدن هیمر محقق علوم سیاسی ، فساد اداری را به سه گروه تقسیم کرده است :

1- فساد سیاه : که از نظر توده ها و نخبگان سیاسی منفوراست و عامل آن باید تنبیه شود. برای مثال می توان از دریافت رشوه برای نادیده گرفتن استانداردها و معیارهای ایمنی در احداث مسکن نام برد.

2- فساد خاکستری : که از نظر نخبگان منفور است اما توده های مردم در مورد آن بی تفاوت هستند. مثلا” کوتاهی کارمندان در اجرای قوانین که در بین مردم محبوبیت چندانی ندارد و فردی جز نخبگان سیاسی به مفید بودن آنها معتقد نیستند.

3- فساد سفید : که در ظاهر مخالف قانون است اما اکثرنخبگان سیاسی و مردم عادی آن را مضر نمی دانند و مثال گویای آن نقض مقرراتی است که بر اثر تغییرات اجتماعی و فرهنگی موضوعیت خود را از دست داده است (ذاکرصالحی ، 1388،صص،21 -22).

در مطالعه دیگر فساد به چند دسته تقسیم شده است :

1- فساد خرد: چنانچه به کارکنان دولت ( که ممکن است اساس شریف و نجیب باشد) رشوه های اندک پیشنهاد شود آن را در جهت رفع مشکلات تغذیه و تحصیل خانواده خود رد نمی کنند.

2– فساد فردی : مواردی استثنایی وجود دارد که فساد رخ می دهد یعنی برای انجام کار درخواست رشوه می شود . دراین حالت کارمند خلافکار پس ازبازرسی تادیب می شود . این نوع فساد جبنه فردی دارد و سازمان یافته نیست.

3-فساد نظام یافته : مسیرهای خلاف از محل رشوه گیری به سمت بالا بسط می یابد و بقای سیستمها به وجود آن بستگی پیدا می کند . دراین حالت سازمان ها ، مقررات و هنجارهای رفتاری با فساد تطبیق یافته اند.

4– فساد بزرگ : مسئولان سطح بالای دولتی و امور عمومی و سیاستمداران، درقرار دادها و پروژه های بزرگ که جبنه ملی دارند اعمال نظر می کنند و سودهای کلان به دست می آورند(شکراللهی ،1379) .   

فساد تا جایی که به سازمان و فرآیندهای سازمانی مربوط می شود به اجزای سه گانه سیاسی، قانونی و اداری قابل تقسیم است.

1- فساد سیاسی: عبارت است از سوء استفاده از قدرت سیاسی در جهت اهداف شخصی و نامشروع

2- فساد قانونی: وضع قوانین تبعیض آمیز به نفع سیاستمداران قدرتمند و طبقات مورد لطف حکومت است.

3- فساد اداری: جیمز اسکات معتقد است که فساد اداری به رفتاری اطلاق می شود که ضمن آن فرد به دلیل تحقیق منافع خصوصی خود و دستیابی به رفاه بیشتر و یا موقعیت بهتر خارج ار چارچوب رسمی و وظایف یک نقش دولتی عمل می کند. فساد دارای وضعیتی در نظام اداری گفته می شود که در اثر تخلفات مکرر و مستمر کارکنان به وجود می آید و جنبه ای فراگیر دارد. که در نهایت آن را از کارایی و اثر بخشی مورد انتظار باز می دارد.

جدول2-1.انواع فساد

(حبیبی، 1375 ، ص47).

طبقه بندی فساد از حیث درآمدی و هزینه ای آن به چهار صورت مطرح می گردد:

1- فساد هزینه کالا: زمانی مطرح می شود که مجریان دولتی در وضعیتی معینی اقدام به کاستن از هزینه ای عامل یا کارگزار و آوردن این هزینه ها به سطحی پایین تر از سطح مقرر آن می کنند شکل متعارف این گونه فساد کاستن از تعهدات مالیاتی و مراعات نکردن بعضی از مقررات است.

2- فساد هزینه افزا: فرصت های زمینه ساز این نوع فساد در 3 وضعیت مختلف پیش می اید. نخست موقعی است که برای کالا و خدماتی که رسما و به قیمت ثابت عرضه می شود و از جمله وقت خود مجری دولتی تقاضای اضافی وجود دارد. مامور دولتی ممکن است درصدد آن برآید که با مطالبه قیمتی که با توجه به کشش بازار تعیین می کند این رانت را به خود اختصاص دهد. موقعیت دیگر برای افزودن بر هزینه ها در مواقعی پیش می آید که مجریان دولتی که به اتکای اختیارات و کنترلی که در زمینه صدور موافقت نامه، اجاره نامه ها و تعیین رویه های مربوط دارند. از نوعی قدرت انحصاری برخوردارند . احتمالا بخواهند از آن اختیارات درجهت منافع خودسوء استفاده کنند و بالاخره امکان دیگری که برای افزودن بر هزینه ها وجود دارد. سوء استفاده از قدرت قانونی مثل مورد وصول غیر قانونی مالیات باشد.

3- فساد درآمد زا: این مورد هنگامی پیش می آید که مجری دولتی درصدد برآید که درآمد یا منافعی را بیش از حد قانونی و مقرر به کارگزار منتقل کند.

4- فساد درآمدگاه: در این مورد مجریان دولتی ، مستقیما درآمدها و منافعی را که برای عاملان در نظر گرفته شده است به خود اختصاص می دهند. مثل تعویق پرداخت وجوه بازنشستگی و برداشت غیر مجاز بهره آن یا با دزدیدن ملزومات از ادارات.

پيامدهاي مخرب فساد را مي توان به شرح زير برشمرد:

٭فساد، منابع ارزشمند اقتصادي بخصوص وجوه سرمايه اي را به درون فعاليت هاي غيرمولّد سوق مي دهد و احتمال تحقق اهداف دولت را كاهش مي دهد.

٭ چون فساد، پنهان و غيرقابل محاسبه است اساساً پديده اي است غيردموكراتيك و به فرايندها ونهادهاي دموكراتيك آسيب مي رساند.

٭ فساد اداري مانع رشد رقابت سالم و باعث عقب راندن تلاش ها در جهت كاهش فقر و بي عدالتي اجتماعي مي شود.

٭ فساد اداري موجب تضعيف اعتقاد ملت ها به توانايي خويش و باعث نااميدي و سرخوردگي نسبت به آينده اي قابل پيش بيني مي شود.

٭ فساد به افزايش قيمت هاي معاملات منجر شده، توسعه پايدار را مختل و امكان پيش بيني وضعيت اقتصادي را محدود مي نمايد. (فرخ سرشت، 1383 ،صص.66-67).

متن بالا تکه ای از این پایان نامه بود برای دانلود متن کامل با فرمت ورد می توانید روی این لینک کلیک کنید

علل بروز فساد اداری

در بررسی انجام شده به وسیله ی سازمان بازرسی کل کشور (1386) که در مجموع 1187 گزارش بازرسی را مورد مطالعه و تجمیع قرار داده است، دلایل زیر به عنوان عمده علل بروز تخلفات در بخش دولتی ایران شناخته شده است:

1- ضعف و سوء مدیریت

2- ضعف یا فقدان نظام آموزش مؤثر و کارآمد؛

3- خودگرایی افراد؛

 4- نظارت و کنترل ناکارامد؛

 5- پایین بودن درآمد افراد؛ و

6- وجود تبصره های گریز در قوانین.

مسائل اداری سازمان های خدماتی دولتی و ضعف کارایی آنها در پاسخ گویی به نیازهای جامعه همواره مورد توجه کارشناسان بوده است و در طی سالهای گذشته هم گام هایی در جهت اصلاح برداشته شده است، اما دست اندرکاران و مردم کماکان از عدم کفایت خدمت رسانی سازمان های دولتی ابراز نارضایتی می کنند. دولت هم با توجه به همین واقعیت ها، اصلاحات اساسی در سیستم اداری را در قالب تحول اداری در چارچوب برنامه سوم در دستور کار خود قرار داده است(معدنچیان،1379،ص.121).

2-5) تاریخچه فساد اداری

2-5-1) تاریخچه فساد اداری در جهان

خط سیر این جریان را می توان در تاریخ ایالات متحده و انگلیس مشاهده کرد. در انگلیس ،فساد انتخاباتی ،فروش عناوین و پست های دولتی و فساد در قراردادهای عمومی تا قرن نوزدهم شایع بود.با معرفی نظام شایسته سالاری در انتصاب به پست های دولتی و موفقیت در جنگ علیه فساد انتخاباتی و تغییردر نگرش عمومی نسبت به رفتاردولت،کاهش چشمگیری را در فساد به دنبال داشت.کاهشی که با توسعه اقتصادی این ملت همزمان بود. به همین شکل در ایالات متحده،فساد در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 فراوان بود. در این دوره تغییرات اقتصادی و اجتماعی شدیدی رخ داد. همان طوری که رابرت مرتون عنوان داشته است.ماشین فاسد احزاب شهری همچون سازمان«حزب دموکرات»در شهر نیویورک شاه راه هایی را برای مهاجرین غیرقانونی ایجاد کرد. از دهه 1970 برخی مشاهدات، محققین را به توجه بیشتر به معظلات معاصرفساد دردموکراسی های پیشرفته و در کشورهای کمونیست نموده است. درایالات متحده «واترگیت» در سال 4-1972 به موجی از بازرسی هایی انجامید که صدها اتهام فساد از جمله به معاون رئیس جمهور«ساپیروآگنو» وارد آمد.

درانگلیس دید عمومی مبنی برکاهش فساد دردهه 1970 باچند رسوایی به هم ریخت .افتضاح «پول سون» که فساد حاکمان شمال انگلیس و تعدادی از اعضای مجلس در 1972 فاش شد وتاثیرات گسترده ای داشت. فساد مقامات محلی ویلیز جنوبی ،بریمنینگهام و اسکاتلند ثابت شدودر همان حال مقامات بالای پلیس لندن به زندان افتادند (ذاکر صالحی،1388 ،صص26-24).

در متون باستانی اشارات متعددی به این پدیده شده است که نشان می دهد که حکومت ها همیشه نگران سواستفاده شخصی صاحب منصبان و کارگزاران دولتی از موقعیت وامتیازات شخصی خود بوده اند. کاتیلا نخست وزیر یکی از ایالات شمال هندوستان در حدود 2000 سال پیش در یک نوشته به جا مانده از آرتاشاسترا چنین نوشته است:

 « همان گونه که اگر ذره ای عسل یا سم بر نوک زبان فردی ریخته شود چشیدن آن اجتناب ناپذیراست،امکان ندارد کسی با بیت المال سروکار داشته باشد وحداقل مقدار کمی از ثروت شاه را نچشد».

درچین باستان به منظور افزایش مقاومت مسئولین در وسوسه فساد، مبلغی تحت عنوان یانگ-لین [1]یعنی غذای فساد  به آنها می پرداختند. از قرن چهاردهم نیز متفکر برجسته جهان اسلام ابن خلدون به فساد توجه داشته و علت اصلی آن را علاقه شدید طبقات حاکم به زندگی تجملاتی عنوان می کند. به اعتقاد ابن خلدون ،هزینه بالای تجملات ،طبقات حاکم را وادار می کند که به روشهای فساد اداری متوسل شوند (حبیبی ،1375 ،ص12).

بوذرجمهر،دلایل انقراض سلسله ساسانیان را در گزینش ناصحیح و نابخردانه می دانست ومعتقد بود ،قرارگرفتن مردان کوچک درپست های بزرگ و مردان بزرگ در مناصب کوچک عامل انقراض حکومت ساسانیان بوده است

نتیجه ی بررسی پیلی (2004) در افریقای جنوبی نشان می دهد که در مجموع علل فساد در این کشور ریشه در سنت های بوروکراتیک، توسعه ی سیاسی، و تاریخ اجتماعی دارد. نتایج خاص این پژوهش آشکار ساخت که فساد مالی به واسط هی ضعف های سازمانی گسترش پیدا کرده است. به سخن دیگر، عوامل زیر در شکل گیری فساد در بخش دولتی این کشور شناسایی شده اند:

1- کنترل های نامطلوب اجتماعی

2-  قوانین  متروک شده

3- فزونی تقاضا

4- سیاست مداران کارآفرین

5- دیوانسالاری حاد

6- احتیاط بیش از حد

7- ترتیبات اداری ناقص و کنترلهای ناکافی

2-5-2) تاریخچه فساد اداری در ایران

 کنت دوگوبینو، متفکر ونویسنده فرانسوی در کتاب سه سال در ایران به اخلاق وعادات ورسوم ایرانیان با نظری انتقادی می نگرد ومی نویسد :یکی از عیوب بلکه یکی از بلاهایی که در ایران  ریشه دوانیده وقطع ریشه آن هم کاری بسیارمشکل وبلکه بسیار محال می باشد رشوه گیری است. این امر به قدری رایج است که از شاه تا آخرین مامور جزء دولت رشوه می گیرد، محال است که شما در ایران با یکی از ماموران دولتی کاری داشته باشید و موفق شوید بدون رشوه کارخود را بگذرانید. وی برای مثال به این مورد اشاره می کند که در زمان ناصرالدین شاه، رکن الدوله صد و پنجاه هزار تومان داد و حاکم فارس شد.

وانسون مورخ انگلیسی نیز در سفر نامه اش از ایران می نویسد: از مجموع خصیصه هایی که در خوی ایرانیان نمو یافته بعد از غرور تو خالی زیادی که دارند ، شوق دایمی آنان نسبت به سودجویی نامشروع است. لفظ «مداخل » که معادل آن را در فرهنگ انگلیسی نمی توان یافت به گوش ایرانیان دلپذیر است و مداخل به هرچه که می توان رشوه وفریب و زورستاتی و از راه نادرست دیگری به دست آورد، اطلاق می شود.

ازجمله کسانی که با این سنت بد در دربار و طبقه حاکم به شدت مبارزه کرد ودر نهایت هم به دلیل همین اخلاقش و پاره ای دلایل دیگر کشته شد امیرکبیر بود. وی به درستی این مساله را شناخته بود وراه حلهای درستی برای زمان خودش انتخاب کرده بود.قاطیت وی نیز اضافه بر راه حل هایش مساله را آسانتر وراحت تر حل می نمود.

متن بالا تکه ای از این پایان نامه بود برای دانلود متن کامل با فرمت ورد می توانید روی این لینک کلیک کنید